İrtikap suçu, kamu görevlerinin getirdiği nüfuzu kötüye kullanarak kendisine veya başkasına bir menfaat elde etmek veya elde etmeyi vaat etmektir. Kişinin kendi hatasından yararlanarak onu zorlaması, ikna etmesi veya istismar etmesi halinde de gasp suçu işlenmiş olur.
İrtikap suçunda, memur bazı işleri yapmakla yükümlü olup, yapacağı işlere karşı vatandaşı veya karşısındaki herhangi bir kişiyi çeşitli şekillerde etkiler. İrtikap suçunu işleyen kamu görevlisi, kendisi veya başka bir üçüncü kişi lehine haksız bir menfaat elde etmeye çalışır.
İrtikap suçu Türk Ceza Kanunu’nun 250. maddesinin Millete ve Devlete Karşı Suçlar bölümünde yer almaktadır. İrtikap suçu kasten işlenebilecek bir suç olup, bir memurun bu suçu ne şekilde işleyebileceği madde metninde düzenlenmiştir.
- İcbar suretiyle irtikap
- İkna suretiyle irtikap
- Hatadan yararlanma suretiyle irtikap,
İrtikap suçu, zimmet suçu, görevi kötüye kullanma suçu ve rüşvet suçu ile karıştırılmaktadır. Ancak irtikap suçu diğerlerinden farklıdır ve cezası farklı düzenlenmiştir. Her üç suçta da fail bir memurdur ve üçü de özgü suçlardır.
Görevi kötüye kullanma suçu, bir memurun görev tanımına aykırı davranışıdır.
Zimmet suçu, kamu hizmeti nedeniyle kendisine verilen mallara el koyduğu için iş tanımına aykırı hareket etmesi halinde zimmete para geçirme suçu oluşur.
Rüşvet suçu, bir kamu görevlisinden haksız bir menfaat elde etmek amacıyla kanuna aykırı bir işin yapılması veya yapılmaması karşılığında belirli bir meblağ alınması halinde işlenmiş olur.
İrtikap Suçu Şartları Nelerdir?
İrtikap suçunu işleyen kişi kamu görevlisidir. Bu nedenle ceza hukukunda “özel suçlar” olarak tanınan suçlar arasında yer almaktadır. Memurlar dışında kimsenin irtikap suçunu işlemesi mümkün değildir. Kamu görevlisi olmayan görevliler suç ortaklığı kurallarına göre suçlanabilir.
TCK md. 6/1-c’ye göre memur: Bir kamu görevinin ifasına atama veya seçimle veya başka bir surette sürekli, geçici olarak katılan kişidir. Sonuç olarak; milletvekili, belediye başkanı, belediye meclisi üyesi olarak seçilenler; Avukat, hakim, savcı, bilirkişi, tanık gibi hukuki görev yapan kişiler; Kaymakam, vali, öğretmen, emniyet müdürü, polis gibi atanmış memurlar devlet memuru sayılır.
Fail için ceza miktarı, zimmete para geçirme suçunun nasıl işlendiğine bağlıdır. İrtikap suçu üç farklı şekilde işlenebilir.
Zorlama Sebebiyle İrtikap Suçu ve Cezası
Uygulamada, en yaygın irtikap şeklidir. İrtikap suçu, bir kamu görevlisinin, kamu görevinin nüfuzunu kötüye kullanarak kendisine veya başkasına bir menfaat veya vaatte bulunmaya zorlaması suçudur. Bir kamu görevlisi, konumu gereği etkin bir konuma sahiptir. Kamu görevinin verdiği yetki ve imkanlarla ayrıcalıklı ve üstün bir konumda tutulan kamu görevlisi, bu nüfuzu kendi yararına kullanarak mağduru zorlamaktadır.
Bu seçim suçunun en önemli kısmı “zorlama”dır. Görevli, görevi nedeniyle nüfuzunu kötüye kullanarak mağduru belirli bir şekilde davranmaya zorlar. Hukukta zorlama fiili manevi zorlama anlamında kullanılmaktadır. Aksi takdirde, memur maddi cebir, yani fiziksel güç kullanarak failden yararlanmaya çalışırsa, suç cebir yoluyla gasp değil, yağma suçu ortaya çıkar. Şiddet içeren irtikap, 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK md. 250/1).
İkna Sebebiyle İrtikap Suçu ve Cezası
Bir kimseyi kendisine veya başkasına iyilik yapmaya veya bu suretle söz vermeye teşvik eden kamu görevlisi, ikna yoluyla irtikap suçunu işlemiş olur (TCK md. 250/2).
İkna yoluyla irtikap suçunda kamu görevlisi hile kastıyla hareket ederek mağdurun iradesini etkiler. Resmi fiillerin irtikap suçu sayılabilmesi için bu fiillerin sonucu doğurabilecek nitelikte olması gerekir. Yalnızca bir kamu görevlisinin tavsiyesi veya dolandırıcılık teşkil etmeyen tavsiyeler, teşvik yoluyla irtikap suçunu oluşturmaz. Kamu görevlisi mağduru sözlü olarak veya sahte belgelerle ikna edebilir. Aldatıcı davranışlarla mağduru ikna etmek ve iradesini bastırmak önemlidir.
Örneğin; Devlet hastanesinde doktor hastadan bıçak parası veya ameliyat parası adı altında para isterse ve hasta da bu talebin kanuna veya yönetmeliğe uygun olduğunu düşünerek bu talebi yaparsa, doktorun yaptığı fiil suç sayılır. İkna yoluyla irtikabın cezası 3 yıldan 5 yıla kadar hapistir (TCK md.250/2).
Hatadan Yararlanma Sebebiyle İrtikap Suçu ve Cezası
Mağdur, farkında olmadan bir hata yapar ve memur, menfaat elde etmek için mağdurun hatasından yararlanır. Hatayı kullanarak fiilin gasp suçu sayılabilmesi için kamu görevlisinin mağdurun işlediği hataya karışmamış olması gerekir. Yani mağdurun kendisi hata yapmalı, görevli de hataya karışmasa da hatadan yararlanarak avantaj elde etmeye çalışmalıdır. Hata sebebiyle irtikabın cezası 1 yıldan 3 yıla kadar hapistir (TCK md. 250/3).
irtikap suçu
Denetim Görevinin İhmali Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası
İrtikap suçunu kasten gizleyen kontrol görevlisi, suça ortak olmaktan sorumlu tutularak cezalandırılır (TCK md.251/1). Her tür irtikap suçu, denetleyici tarafından bilerek göz yumulur; Diğer bir deyişle, irtikap suçlarından hangileri ikna, cebir veya sömürü yoluyla işlenmişse o suçtan dolayı da cezaya çarptırılacaktır.
Örneğin; vergi dairesi çalışanı, bir yetkilinin vergi mükelleflerinin daha fazla para ödemesini sağlamak için nüfuzunu kullanmasına izin verirse, o kişi irtikap suçuyla suçlanacak.
Denetleme görevini hiçe sayarak irtikap suçunun işlenmesine izin veren kamu görevlisi 3 aydan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK md. 251/2). Bu durumda soruşturmayı yürüten memurun kastı yoktur ve ihmalinden dolayı ayrı ayrı cezalandırılacağı kabul edilir.
İrtikap Suçu Erteleme
Adli para cezaları, Türk Ceza Kanununda suç teşkil eden unsurlar için hapis cezasına alternatif olarak düzenlenen bir cezadır. Cebir veya ikna yoluyla irtikap suçunda ise cezanın paraya çevrilmesi cezanın miktarı nedeniyle mümkün görünmemektedir. Ancak, hatadan yararlanarak irtikap suçu para cezasına çevrilebilir.
Cezanın ertelenmesi, sanığa verilen cezanın belirli bir izleme süresi içinde sonuç vermemesi halinde yargılamanın durdurulmasına ve denetim süresi içinde belirli şartların oluşması halinde ceza tebligatının iptaline neden olan bir ceza muhakemesi kurumudur. Cezanın ertelenmesi kurumu, şiddetli irtikap için geçerli değildir. İkna yoluyla irtikap suçunda, TCK 250/4 kapsamında bir indirim yapılması halinde kovuşturmayı erteleme müessesesine (HAGB) başvurma imkanı bulunmaktadır. Hatadan yararlanma nedeniyle alt sınırı 1 yıl olduğu için cezanın kabulünün ertelenmesi mümkündür.
İrtikap ile Rüşvet Suçunun Farkları Nelerdir?
Rüşvet suçu ve irtikap suçu Türk Ceza Kanunu’nda iki ayrı suç olarak düzenlenmiştir. Her iki suç da bir memur tarafından işlenir; ancak her iki suçu bünyesinde barındıran fiil farklıdır. Rüşvet ve irtikap benzerdir ancak bazı açılardan farklılık gösterir.
- Rüşvet suçu, rüşvet verenin yapılmaması gereken veya yapılması gereken işlerin çabuk yapılmasını sağlamak için para vermesidir. Ancak irtikap suçunda haksız yere para vermeye zorlanır veya ikna edilir, bu nedenle söz konusu parayı verir. İrtikap suçunda menfaat yoktur ve para ödemeye ikna veya zorlama vardır.
- İrtikap suçu ikna ve zorlamayı içerdiğinden, parayı ödeyenden hile veya cebir yoluyla rıza alınır. Ancak rüşvet, rüşvet verenin özgür iradesine bağlıdır.
- Rüşvet suçunda hem rüşveti alan hem de rüşveti veren suçludur. İrtikapta kamu görevinin verdiği nüfuzu kötüye kullanan kimse, ancak ikna veya cebir yoluyla gasp işleyen görevli suç işlemiş olur.
- Rüşvet suçunun amacı, görevinin ifası ile ilgili işleri yapıp yapmamak konusunda anlaşmaya varmak iken, irtikap suçu kamu hizmetini etkileyerek güveni suiistimal etmektir. Görüldüğü gibi, rüşvet bir anlaşmayı, irtikap ise zorlama veya dolandırıcılığı içermektedir.
Rüşvet suçu ve cezası hakkında bilgi almak için hazırlamış olduğumuz yazıyı inceleyebilirsiniz.